Ovaj tekst osvetljava problem izgradnje malih hidroelektrana (MHE) na rekama u Prijepolju, kroz perspektivu neformalne grupe “Zaštitimo reke Prijepolja” i, nažalost, bez reakcije opštinske vlasti.
Priča počinje pre dve godine, kada se pojavila informacija da se planira izgradnja MHE na reci Sopotnici. Damir Bećirbašić, jedan od osnivača grupe, opisuje kako su reagovali na ovu pretnju. Od tada, grupa se zvanično udružila i počela istraživanje u vezi sa zakonitostima i opravdanostima gradnje hidroelektrana na rekama.
Nakon toga, uputili su zahtev Skupštini opštine Prijepolje i lokalnim vlastima za zabranu gradnje MHE, tražeći trajni moratorijum i izmene Prostornog plana opštine. Bećirbašić ističe da koristi od tih projekata uglavnom imaju samo investitori. Energija koju proizvode hidroelektrane na reci Gračanici čini samo 0,005% ukupne proizvodnje struje u Srbiji. Istovremeno, ogromni gubici na mreži (oko 11,72%) su mnogo veći od koristi koje bi doneli MHE, što je dokazano i analizama Odbora za energetiku SANU.
Finansijski aspekt je takođe neodrživ, opština Prijepolje dobija samo 182€ godišnje po elektrani, dok vlasnici ostvaruju profit od oko 250.000€ godišnje. Grupa je dobila i mišljenje Instituta za biološka istraživanja „Siniša Stanković”, koji je potvrdio da bi gradnja MHE na slivu reke Lim imala katastrofalne posledice za biološku raznovrsnost.
Zadnji izveštaji o uništavanju reke Gračanice, koji uključuju fotografije i snimke, pokazuju da je u delu reke gde se nalaze hidroelektrane nestao sav riblji život.
Ovaj problem izazvao je veliko nezadovoljstvo građana, koji žele da reke budu sačuvane za poljoprivredu, turizam i očuvanje prirodnog okruženja. Grupa “Zaštitimo reke Prijepolja” organizovala je i uličnu akciju kako bi podigla svest o značaju zaštite reka, prikupivši podršku građana kroz peticiju i poruke.
Bećirbašić je takođe istraživao situaciju vezanu za Ratajsku, još jedno područje u opasnosti zbog MHE, a 2022. godine uspeli su da ponište dozvolu za izgradnju elektrane, iako je pokušano njeno produženje. Njihov cilj je da stvore zaštićena područja, jer po zakonu, izgradnja hidroelektrana na takvim lokacijama nije dozvoljena.
U slučaju reke Gračanice, Bećirbašić navodi da su izgrađene tri elektrane na zaštićenom području, što je bila greška, jer zakon jasno zabranjuje takve projekte zbog značaja staništa za divlji svet. On je otišao na teren i otkrio da su sve elektrane uništile prirodni tok reke, dok su riblje staze bile zatvorene kako bi voda bila usmerena u cevi.
Iako postoji veliki broj naučnih dokaza o negativnom uticaju MHE, uključujući istraživanje PMF-a u Kragujevcu, lokalne vlasti i zavodi nisu u dovoljnoj meri reagovali na situaciju.
Damir Bećirbašić zaključuje da će se boriti protiv ovog nelegalnog uništavanja reka, insistirajući na tome da opštine i odgovorne institucije počnu da deluju u interesu građana, a ne samo investitora.
Anja Puzović
