Tragične razmere Prvog svetskog rata još su predmet istraživanja, još se snimaju filmovi na tu temu, pišu knjige, ne samo istorijske već i lepe književnosti. A prošao je ceo vek. Zapanjujuće su bile ljudske žrtve i materijalna razaranja. Zato je primirje bilo nešto što je ispisalo istoriju mnogih zemalja. Primirje je potpisano u Kompijenju kod Pariza, u železničkom vagonu. Na taj način prestali su oružani sukobi u Prvom svetskom ratu. Usledilo je potpisivanje mirovnog ugovora u Versaju 1919. Taj istorijski vagon u kome je potpisano primirje imaće još jednom istorijsku ulogu. Biće upotrebljen u Drugom svetskom ratu, 1940. godine, kao mesto gde je Francuska potpisala kapitulaciju. Mesto, dakle, nije izabrano ni malo slučajno. Hitler je time želeo da ponizi Francusku, koju je krivio za položaj Nemačke nakon Prvog svetskog rata.
Potpisivanju primirja u Prvom svetskom ratu predhodila je pobuna nemačkih mornara 1.novembra, potom je 4.novembra Austro-Ugarska potpisala kapitulaciju, a već 8.novembra započela je revolucija u Nemačkoj koja je dovela do proglašenja republike, kada je zatražena abdikacija cara Vilhelma II.
Dan primirja je naziv za praznik koji se obeležava u Velikoj Britaniji, Francuskoj, Belgiji, a pod imenom Dan veterana i u SAD. U Britaniji ga zovu još Dan makova, zbog cveta maka koji raste u Flandriji gde je poginuo najveći broj britanskih vojnika.
Prvi svetski rat, poznat i kao Veliki rat, odneo je do tada neviđen broj žrtava. U ratu je učestvovalo 36 država. Od 70 miliona mobilisanih vojnika, umrlo je 20 miliona od rana ili od gladi. Uništena su četiri carstva: Nemačko, Austro-Ugarsko, Rusko i Tursko carstvo. Time su nestale i četiri moćne dinastije: Hoencolerna, Habzburga, Romanova i Osmanlija. Posle njega je smanjen značaj Britanije i Francuske kao kolonijalnih imperija. Evropa je izgubila vodeću ulogu u svetu, a centar svetske privrede i uticaja se premestio u SAD. Američki način života postaje sinonim za slobodan i uspešan život koji Holivud maestralno plasira svetu. Moć propagande tako postaje jedno od najmoćnijih ideoloških oružja. U Evropi su nastale nove države, a jedna od njih bila je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvana Kraljevina Jugoslavija. Nakon Prvog svetskog rata stvorena je i prva socijalistička država. Bio je to Sovjetski Savez (SSSR).
DAN PRIMIRJA I SRBIJA
Dan primirja u Prvom svetskom ratu u Srbiji je državni praznik od 2012. godine. Ovaj dan se u svetu obeležava državnim manifestacijama, kao dan sećanja na žrtve Prvog svetskog rata. Upravo je Srbija bila jedan od najvećih stradalnika ovoga rata. Procenjeno je da je Srbija izgubila blizu 30% od ukupnog broja stanovnika ili 450.000 vojnika i čak 650.000 civila. Gotovo svaki drugi muškarac između 17 i 60 godina stradao je u ratu ili od posledica rata. Veliki je bio broj invalida a i dece koja su ostala bez roditelja. Tokom epidemije tifusa, u zimu i proleće 1915, procenjeno je da je obolelo 400.000 građana Srbije. Prva pobeda Antante bila je upravo pobeda srpske vojske na planini Cer, avgusta 1914. Tada je prodor brojnije austrijske vojske, zaustavila Druga armija pod komandom Stepe Stepanovića, krećući se ubrzanim maršom prema Drini od Aranđelovca. U ovoj bici srpska vojska je izgubila oko 20.000 vojnika. Pobeda je odjeknula kao neverovatna vest u tadašnjoj Evropi i podigla ugled male Srbije. U decembru 1914.usledila je i čuvena, još jedna pobednička Kolubarska bitka iza koje je ovenčanom slavom ostalo ime Živojina Mišića, komandanta Prve armije. Ali već u zimu 1915. godine, srpska vojska i narod preživeli su golgotu prelazeći preko albanskih planina, nakon ofanzive nemačke, austrougarske i bugarske vojske na Srbiju. Tokom povlačenja kroz Albniju, od smrzavanja je stradalo više desetina hiljada srpskih vojnika i civila. Sa francuskom, britanskom i italijanskom vojskom srpska vojska, učestvovala je i u prodoru na Solunskom frontu u završnoj godini rata. Ovi događaji u srpskoj istoriji, neodvojivi su deo priče o Prvom svetskom ratu, koji je odneo do tada najveći broj žrtava u jednom ratu.
IZGUBLJENA GENERACIJA
Upravo je Prvi svetski rat u potpunosti dokazao sav besmisao rata kao takvog. I žrtvovanja ljudi. Zato se i naziva “klanica”. Dve najveće bitke Prvog svetskog rata bile su na reci Somi i bitka za Verden, 1916. U bici za francuski grad Verden nastradalo je oko million vojnika. Ove bitke su se pretvorile u višemesečno iscrpljivanje. Rovovsko vošenje rata je naročito teško palo vojnicima.Vojske su celom kilometrima dugom linijom fronta, kopali rovove, koji su bili opasani bodljikavom žicom. Svaki pokušaj proboja fronta, bio je plaćen ogromnim brojem mrtvih.
Tokom Prvog svetskog rata prvi put su primenjeni bojni otrovi. Na reci Somi Britanci su prvi put u istoriji upotrebili tenkove. Avioni se po prvi put koriste, najviše za izviđanje. Ipak vođeni su i pravi vazdušni dueli u kojima su se proslavili neki piloti. Počela je i masovna upotreba podmornica.
Prvi svetski rat proizveo je tu izgubljenu generaciju koja je svoj izraz pun pesimizma i depresije našla u posleratnoj književnosti, uopšte umetnosti, filozofiji i kulturi. Iz takvog stanja uzdići će se i mračne ideologije nacional-socijalizma i fašizma, koje će dovesti do Drugog svetskog rata.
CVET FENIKS
Simbol Dana primirja u Srbiji je Natalijina ramonda, cvet poznat kao feniks, koji je veoma retka vrsta. Raste samo na planini Nidža, na granici Severne Makedonije i Grčke, čiji je najviši vrh Kajmakčalan, gde je Srpska vojska vodila čuvenu bitku 1916. godine.
Priredila: I.Hadžagić
