Projekat koji je podržalo Ministarstvo za kulturu i informisanje ima za cilj da istraži istoriju zanatstva, spomene istaknute prijepoljske zanatlije, kako bi se podstakla zajednica da podrži što više programa koji se bave afirmacijom i oživljavanjem starih zanata. Svuda postoje zanati koji više nisu rentabilni ali koji su veoma važni za tradiciju jedne ili više etničkih zajednica ali i države.
Riječ “zanat” kao, uostalom i zanimanje, stigli su sa Osmanlijama, a arapskog je porijekla. Moglo bi se reći da je to stalna proizvodna, prerađivačka ili uslužna djelatnost.To je zanimanje ali i poznavanje umjetničkih tehnika i vještina. Biti zanatlija, znači posjedovati određeno umijeće. Neke zanatlije su bile tako vješte da su svoju profesiju uzdigle do kreacije, do umjetnosti. Takvih je, ipak, malo bilo, posebno u kasabama, daleko od centara, u kojima se mahom “preživljavalo”, gdje se sastavljao “kraj s krajem” ali se gladno nije ostajalo. Malo je zapisa, ali mogu se naći u defterima. S kraja 15.i početka 16.vijeka javljaju se na ovim prostorima prvo zanati koji su služili potrebama vojske(kovači, sabljari, čizmari, sarači, halači, mesari, pekari). Vremenom, zanati postaju sve raznovrsniji. Bili su na glasu nalbanti, bravari, dunđeri, aščije, kahvedžije, kazandžije, papudžije, opančari, kondurdžije, kantardžije, zvonari.
ZANAT PO ZANAT
Između dva rata Prijepoljem su dominirale berberske radnje. To je uostalom i jedan od najstarijih zanata u svijetu. Kažu da je bio poznat još u starom Egiptu i da se šišanjem i brijanjem tjeraju demoni. U ovom kraju zanat datira iz vremena dolaska Turaka, jer se u džamije nije smjelo ući neuredno. Poslije agrarne reforme i oduzimanja posjeda, sinovi mnogih aga i begova upravo su se opredjeljivali za ovaj zanat. Naime, u narodu se smatralo da je to najpoštenije zarađen novac. Skoro na svakom ćošku u prijepoljskoj čaršiji bila je po neka brijačnica. Brijačnice su bile posebna mjesta jer su imale po dvije prostorije. U prvoj je bila mala čajdžinica, a u drugoj hamam sa abdeslukom. Mušterije su strpljivo čekale na sećijama ili klupama kraj kojih su bile mangala ili mala peć. Na njima se spremala urijetko kahva, a češće vruće šerbe. Hamam sa abdeslukom služio je da se mušterija dobro umije, sredi i tako uredna krene za poslom. Neki su te prostorije koristili baš za kupanje. Berberi su ne rijetko vadili i zube, puštali krv i liječili manje ozljede ili sunetili djecu. U berberskim radnjama, pored alata za šišanje i brijanje obavezno na daskama bili su poredani ibrici i džezve, boce sa limunadom ili đulsijom, a kraj njih limene kutijice pune “stucane” kafe i lokuma. Voda se grijala u kantama, pa presipala u ibrike. Kotlić sa malom pipom visio je na užetu. Ako je mušteriji bila volja, kotlić bi berbo namještao iznad mušterijine glave, odvrnuo bi pipu i topli mlaz vode bi curio niz glavu, a mušterija uživala umotana u bijelo platno, kao pod malim vodopadom. Berbo posle obriše kosu, pa se smota duhan, naruči kahva, čekaš da se osuši kosa, pa onda onako sav “proljepšan” uz čaršiju.
Najčuveniji “univerzalni” berberi između dva rata bili su Avdaga Jatara i Muharem Buljubašić. A samo berberskim zanatom bavili su se: Mehmedalija Veljović, Muharem Šećeragić, Ahmo Šehović. Halil Čičić, Ahmet Asimović, Savo i Avram Janković. Ipak, najduže je radnju držao Emin Solaković. Ovaj stari brica ili berbo bio je veoma zanimljiva osoba. Bio je i pasionirani kolekcionar starih časopisa i novina, sakupljao je razglednice i fotografije poznatih ličnosti, prije svega glumaca. Neobičan hobi za jednu kasabu kakva je bila Prijepolje i u kojoj se s vremena na vrijeme prikazivahu filmovi sve do pedesetih godina prošlog vijeka kada je dobila prvi pravi bioskop. Bogata kolekcija (12.000) sadržala je i rijetke novine na turskom jeziku, fotografije Rudolfa Valentina i Pole Negri, neke od prvih razglednica brojnih gradova Evrope…U neznatnom Prijepolju, bivalo je i po 15 berbernica. Brice su bile popularne, kažu da su to bili ljudi puni vedrine, često skloni šali, vrlo živahnog duha, neki su znali i dobro da zapjevaju, da sviraju. Često su važili i za “najsvestranije esnaflije u svakoj varoši”. Jedan od rijetkih zanata koji se zadržao i poslije Drugog svjetskog rata, pa i do danas i u Prijepolju, upravo je brijački ili berberski zanat.
Poslije berbera, obućari, odnosno kondurdžije, spadaju u najbrojnije zanatlije u gradu. Zanat se razvijao iz opančarskog, još iz turskog vakta. Majstori su pravili ne samo plitke i duboke cipele od kože, već i čizme, papuče, a popravljali su sve vrste obuće. Popravke su, upravo, činile obućare nezamjenjivim. Od grublje kože izrađivali su cipele sa debelim đonom koje su potkivale ekserima kako bi imale veću trajnost, dok su od meke kože oblikovali papuče, takozvane “mestve” koje su nosile bogatije bošnjačke porodice. Brojne zanatlije bili su obućari i kondurdžije. Prijepolje između dva rata ima četrnaest takvih radnji, raspoređenih duž cijele čaršije. Bile su to uglavnom male i neugledne radnje, sa jednom ili dvije drvene tezge i oskudnim alatom. Među obućarima i kondurdžijama između dva rata bili su poznati: Dedo Bišić, Hajraga Ičelić, Avdaga Pilav, Zika Hanić, Smail Čičić, Dedo Hadžagić, Meša Avdagić, Abdurahman Ganović, Huso Brbović, Danilo Despotović, Mićo Polić, Ananije Varaklić…
Pekari ili ekmedžije su bili duša svake čeršije. Prijepoljski pekari su pravili dobar hljeb, vrstan somun, a na skarama sa drvenim ugljem cvrčali su ćevapčići od ovčijeg mesa. Pekla se mlada janjetina i jaretina, a specijalitet je bila jagnjeća glavuša. Za vrijeme ramazanskih dana pripremale su se pitaljke i simiti. Pravile su se od bijelog brašna, a simiti su miješeni umjesto sa germom – mljevenim leblebijama poparenim vodom. Miris pečenog hljeba davao je često miris čaršiji, budio sjećanja, oživljavao uspomene kao da je sve bivalo ponekad u mirisu koji uvjek podsjeća na toplo, prisno, ušuškano, što daje sigurnost. Između dva rata Prijepolje ima šest pekara u čaršiji i po dvije u Vakufu i Šarampovu. Mehagini somuni su bili čuveni, a na Ćupridžiku ćevapi Huseina Sudžuka. Najčuvenija je ipak bila pekara Manja Džandžanovića u kojoj su se pekli čureci, okrugli hljebovi od bijelog brašna. To je bio najkvalitetniji hljeb u Prijepolju. Malo ko je to sebi mogao priuštiti, pa se urijetko nalazio na trpezama, obično za velike praznike. Kod Crkve, pekaru su imala braća Zekavičići, a na Sarač potoku pekaru braće Rada i Sima Cvijovića pod zakupom su držali Huso Kratović i Džanko Čuzović. Najstarija pekara Hadžića u Šarampovu radila je od 1880. godine.
Abadžije i terzije koje su dominirale na početku 20. vijeka, polako su nestajali između dva rata. Abadžije su šile odijela od grubog sukna (aba) koja su, kao narodnu nošnju, nosili mahom ljudi sa sela. Gradska odijela šile su terzije i upravo će se iz tog zanata koji seže još u doba turske vladavine, razviti između dva rata krojački i šnajderski zanat. Terzije su bile vrlo cijenjeni majstori koji su uglavnom šili gizdava odijela za bogatije begove i aga i bili su veoma vješti da posebnim postupcima ukrašavaju takvu skupocjenu odjeću od finih materijala, namjenjenu gradskoj eliti i njihovim porodicama, vezom, svilenim gajtanima, kićankama, sjajnim nitima (srmom). Šnajderi i krojači su bili uvjek na cijeni u Prijepolju. Oni su šili odijela “po mjeri”, po narudžbinama mušterija. Neki su bili izuzetni majstori koji su šili odijela po najsavremenijim šnitovima i ondašnjoj modi od probranih štofova.
Čuveni tgovac šivaćim mašinama “Singer” Salihbeg dopremio je prve mašine čuvene svjetske marke u grad 1925.godine, pa se krojački zanat počeo naglo razvijati, a s njim se mijenjao ubrzano i ukus, pa su želju za lijepim “zapadnjačkim” oblačenjem ispoljavale imućnije gradske porodice, dok je narod, odnosno većina, zadržala stari način odijevanja, odnosno šalvare, uske čakšire i misrab, gornji dio odjeće okićen zlatnim i srebrnim gajtanima i pozlaćenim tokama. Poznati krojači i šnajderi bili su:Alija Čantrić, Šućro Kratovac, Maho i Šućro Čičić, Husein Veljović, Borivoje Marić, Mika Minić, a kod njih su zanat izučili ili pak radili krojački majstori: Ibrahim Bašović, Mehmed Aličković, Enver Musabegović, Abdurahman Pašanović, Sajto Hašimbegović, Zaim Kadribašić , Suljo Porović. Ovdje treba spomenuti i jedan izuzetan podatak, a to je da je prijepoljski krojač i vrsni majstor Husein Veljović sašio oko 1930.godine uniformu za kralja Aleksandra Karađorđevića. Bila je to velika čast ali i priznanje za mladog prijepoljskog šnajdera.
Pored muškaraca, krojačkim zanatom, koji, rekosmo bijaše i popularan i čest u Prijepolju između dva rata, bavile su se i žene. Naravno, one su šile po kućama, isključivo ženske haljine , odnosno dimije, jeleke, turluke, fermane, mintane i sve što uz to ide. Čuvene šnajderice bile su: Dilšada Kriještelica, Nuna Hašimbegović, Igbala Solaković, Borka Varagić, Emica i Marija Osler, Joka Popadić, Plema Despotović, Ljuba Radičević. Neki dijelovi odjeće bili su ručno ukrašavani izvanrednim vezom od srmali svile što je još više isticalo šnajdersku vještinu. Pamte se i one koje su do kraja sedamdesetih u svojim radnim sobama “uzimale” mjeru za haljine i suknje koje nisu bile konfekcijske, ali su šile i još po koji “kat” koga se stare Bošnjakinje nisu odricale. Sjeća se još poneko majstorstva Vere Peruničić, Aiše Bajramović ili Kimete Jusufagić. Vjerovatno poslednji pravi, klasični, muški kaput, sa ekstravagantnom crvenom postavom, sašio je majstor Milan Marković koji je držao jednu od posljenjih krojačkih radnji. Ali, na žalost, danas nema ni jedne krojačke radnje na glavnoj prijepoljskoj ulici, gdje nekada bijaše čaršija. Bilo ih je do početka devedesetih godina minulog vijeka, kada je nestala i posljednja.
Indira Hadžagić
