Projekat koji je podržalo Ministratsvo za kulturu i informisanje ima za cilj da istraži istoriju zanatstva, spomene istaknute prijepoljske zanatlije, kako bi se podstakla zajednica da podrži što više programa koji se bave afirmacijom i oživljavanjem starih zanata. Svuda postoje zanati koji više nisu rentabilni ali koji su veoma važni za tradiciju jedne ili više etničkih zajednica ali i države.
Prijepolje je multietnička i multikulturalna sredina kroz vijekove. Način života Srba i Bošnjaka, pravoslavnog i islamskog stanovništva doprinosio je da se kroz istoriju afirmiše i način privređivanja, koji je u ovoj opštini bio baziran na poljoprivredi i zanatstvu, jer industrije do pedesetih godina 20.vijeka nije bilo. Broj zanatskih radnji premašivao je i 120, bile su grupisane na čaršiji (glavnoj ulici) gdje se odvijao sav privredni život, da bi do danas skoro potpuno nestale sa iste te ulice. Zanatstvo je utkano duboko u istoriju i način privređivanja i života svake etničke zajednice. Zanatsko umijeće prenosilo se često generacijama u jednoj porodici, finese su se čuvale kao tajna, priče o „majstorima svog zanata“ uzdizale su se do gradskih legendi. Zahvaljujući zanatima zajednice su opstajale, prilagođavale se, to je omogućavalo razmjenu ne samo dobara, nego i umijeća koja su dosezala i do umjetnosti, što je uticalo na oblikovanje socioloških i kulturoloških odlika pojedinih etničkih grupa. Određenim zanatima u Prijepolju bavili su se pretežno pripadnici jednog naroda ili Srba ili Bošnjaka ali je većina bila karakteristična za oba naroda i radnje su se nalazile u „poslovnom dijelu grada“ odnosno „čaršiji“, jedna uz drugu, ćepenak do ćepenka, što je davalo i posebnost urbanitetu. Sve do sredine osamdesetih godina 20.vijeka zanatske radnje u kojima su se zanatlije bavile svojim poslom bile su dio ambijenta prijepoljske glavne ulice, da bi danas, prije svega zbog nerentabilnosti, skoro potpuno nestale.
Još uvijek mogu se čuti rečenice koje su neodvojivi dio naslijeđa:“Svaki zanat je zlatan“ ili „Zanat ti ne da ogladniti“. Pa, da vidimo kako bijaše dok bijaše, a rekli bi stari i da im “dobro bijaše”.
DUĆAN DO DUĆANA I MAJSTORSKO PISMO
U 20.vijek Prijepolje je ušlo sa prepoznatljivom slikom, a to će reći da je od Bostana do Šarampova bio sve “dućan do dućana”. Na početku prošlog vijeka ništa nije bilo potrebno da bi se otvorila zanatska radnja.Svako ko je platio taksu mogao je otvoriti dućan. Tek od 1914. godine trgovci i zanatlije su morale da prijave radnju i tada počinje i evidencija o njihovom broju. U to vrijeme se osniva i prvo trgovačko udruženje i jedan esnaf za sve zanatlije. Za obavljanje pojedinih zanata zanatlija je morao da polaže ispit pred komisijom i tako dobije saglasnost za rad. Najbrojnije zanatlije su berberi, obućari, pekari, kovači, sarači i vrećari. U Prijepolju bijaše i po desetak radnji ovih zanatlija. Nešto manje brojni su terzije, mesari, samardžije, kondurdžije, opančari, nanuldžije, limari i drndari vune. Broj njihovih radnji kretao se od tri do šest. Rijetke zanatlije bavile su se u Prijepolju sajdžijskim ili kujundžijskim zanatom, a rjeđi su bili i abadžije, ćurčije, puškari, kalajdžije…
Kao srez Kraljevine Jugoslavije, sa desetak opština, Prijepolje, prema popisu iz 1931. godine, ima 23.600 stanovnika, i 90 odsto se bavi poljoprivredom. Toliki je i procenat seoskog stanovništva u odnosu na broj stanovnika u gradu. Tih desetak procenata bavilo se zanatstvom, trgovinom, ugostiteljstvom ili su bili (nešto njih malo)državni službenici.
I između dva rata u Prijepolju je među zanatlijama najviše berbera, a slijede ih pekari, krojači, stolari, mesari, terzije. Pojavljuju se i poslastičari ali i fotografi.
Ono što je zanimljivo je da su i u selima postojale zanatlije, uglavnom samouke, pa su ta sela bila poznata upravo po nekom zanatu. Samardžije su bile iz Rasna, najbolje kace, buce, vile i grabulje pravili su majstori iz Kaćeva, Mileševog Dola i Pravoševe. Nenadmašni grnčari i to generacijama bili su iz Kučina i Džurova, čuveni tesari i zidari iz Sedobra, a najbolji ćerpič i ćeramidu pravili su Ivanjci.
Varoške zanatlije, da bi otvorile radnju, morale su da imaju majstorsko pismo, što bi moglo da se nazove diplomom o završenom zanatu.
U listu “Sandžak” piše o zanatima u ovom kraju između dva rata: “Zanatima se većinom bave muslimani. Kovački zanat je veoma razvijen. Nestali su mutavdžijski i sarački zanati i zanatlije koji su od kozine izrađivali bisage, vreće, zobnice. Terzijski je lep zanat i razvijen, dok su kazandžijski i kujundžijski opali. Bakrenog posuđa ima većma kod muslimana kao i dosta zlatnih i srebrnih minđuša, ogrlica, ukrasa za kosu, tepeluka. Još se održavaju kiridžijski zanat, a ima i samardžija, sedlara i kolara. Sajdžijski, limarski i puškarski, zlatarski i kišobranski zanati sasvim su opali. Bojadžijski i opančarski još se održavaju jer je to još uvek jedina obuća seljaka. Održava se i lončarski zanat ali ćilimarski izumire. Još su razvijeni pekarski, obućarski, stolarski, krojački, brijački, bravarski, zidarski i mesarski zanati…”.
Baveći se istorijom zanatstva, koja se mahom da ispričati na osnovu predaja i sjećanja ovdašnjih stanovnika, ipak se dođe i do po kojeg egzaktnog podatka. Tako je zanimljiv podatak koji su to Prijepoljci držali dućane 1932.godine. Sad bi se to kazalo “registrovani” bili: Hilmija Abdijević(poslastičar), Muharem Buljubašić (berberin), Derviš Bišić(obućar), Mehmed Porović (obućar), Savo Obućina(limar), Kirilo Reljić (mesar), Ananije Varaklić(obućar), Selmo Muškić(kovač), Redžo Dautović(obućar), Ćamil Šehović (abadžija), Alija Čantrić (krojač), Husein Čantrić(šnajder), Ibrahim Amaković (krpedžija) Avdo Hanić(pekar), Muhamed Granov (obućar), Svetozar Tanasković (kolar), Velimir Cvijović (kovač), Mahmut Čičić (krojač), Šahin Šahmanović(mesar), Borivoje Marić (krojač), Husein Bećiragić (pekar), Ahmet Ičelić(mesar),Salih Jusić (berberin), Faik Porović(vodeničar), Magda Janković(berberska radnja), Ahmet Hasanbegović(limar), Šućro Čičić(krojač), Mehmed Kreštelica(pekar), Manjo Džandžanović (pekar), Ahmet Pilahić(kovač), Jovan Popadić(sarač), Husein Hulić(kovač), Ahmet, Ramo i Emin Šendelj (kovačnica), Slavko Zekavičić(pekar), Alija Čuzović(pekar), Alija Salihbegović(berber), Nikola Ljuštanović(obućar), Miloš Minić(mutavdžija), Avdo Pilav(obućar), Husein Sudžuk(pekar), Avram Nestorović(zidar), Ibrahim Kratović(pekar), Avdo Bjelopoljac(kovač), Šerif Muškić (kovač), Jovan Trebinjac(mutavdžija), Sinan Dželilović(poslastičar), Avdulah Sudžuk(obućar), Alija Čelebić(opančar), Mehmedalija Veljović(berberin), Nikola Milić(krojač), Mustafa Čičić(abadžija), Derviš Hadžagić(obućar), Jusuf Hadžić(pekar), Hajro Ičelić(obućar), Sutko Bakić(limar), Mihailo Stanišić(časovničar), Vasilije Opačić(obućar), Avdo Jatara (berberin), Ičelić Hanefija (mesar).
Od 1936. godine u Prijepolju je postojalo i Udruženje zanatlija i trgovaca čiji je sekretar bio Kadrija Kreštelica.
Ono što je bilo karakteristično za bavljenje zanatima je da se stanovalo posebno u kućama, koje su bile po mahalama, a zanat se obavljao u dućanima, odnosno radionicama na čaršiji. Dućani su poredani bili često i po sokacima, jedan pored drugog i u svakoj prostoriji sjedio bi najčešće jedan zanatlija i eventualno učenik(šegrt). Gotovo svi dućani bili su od drveta, iznad bi bila mala streha, kako bi se mogla mušterija malo sakriti jal od sunca, jal od kiše. Danas o tome svedoči samo po koja (porodična) fotografija. Rijetki su bili komotniji dućani, obično su to bili prostori mračni, niskih tavanica, jedva da se “uniđe”, s malim prozorima, a neki i bez njih. Grijalo se zimi na mangalu, čkiljila je lamba na gas ili jedna sijalica. Vremena su se mijenjala, pa su i mnoge radnje dobijale na izgledu ali su ostajale navike da se ispred radnji(dućana)sjedi, razgovara(egleniše), uz kahvu i duhan. Dućani su se zatvarali “prije mraka”, kako bi se išlo kući na večeru.
Od zanatstva, prodaje proizvoda ili usluga živjele su gradske porodice, mnogima su to bili jedini prihodi. Pomalo, al stalno, kapalo je u dućanske kase i zanatlijske kese!
Indira Hadžagić