Gde je nestala armija žena koje su, nakon zatvaranja najvećih prijepoljskih kolektiva, ostale bez zaposlenja? Kako se snalaze i na koji način uspevaju da sebi i svojoj porodici obezbede minimalnu egzistenciju? Kakav je život žene koja se ostvarila kao supruga i majka a da u svojoj radnoj knjižici nije upisala niti jedan dan radnog staža! Kako je živeti „u svetu muškaraca“ i kakav je njihov „odnos snaga“ u običnom životu i na tržištu rada?
Haotično stanje društva u kojem je kapital , bukvalno preko noći, prešao iz jedne vlasničke strukture u drugu, u pat poziciju je doveo hiljade i hiljade žena. Odjednom su se našle u raljama neizvesnosti i u vremenu koje je od njih očekivalo da naprave izbor. A on se uglavnom svodio na besplatan rad u kući i prihvatanje nezaposlenosti. Naizgled „bezbedan“ teren poznatog okruženja u kom nema iznenađenja! Ujedno i vrlo opasan, pogotovo u društvu sa čvrstim stegama patrijarhata u kom je žena, tradicionalno, predodređena da bude uzorna supruga, majka i …domaćica.
Pozicija koja vremenom postaje nepodnošljiva i vodi tamo gde su društvene prilike odredile put ženama – ka marginalizovanju i gubitku samopoštovanja! Više nego opasan teren, pogotovo u društvu gde su još uvek čvrste stege patrijarhata!
DISKRIMINACIJA NEMA OBLIK VEĆ POSTOJANJE
Sva istraživanja koja su rađena poslednjih godina ukazuju na težak položaj žena u Srbiji. Takođe i da su najveća ranjiva kategorija stanovništva na tržištu rada. Iako je njihov stepen obrazovanja izjednačen sa stepenom obrazovanja muškaraca, istraživanja potvrdjuju da žene ne uspevaju u istoj meri da obezbede kvalitetno zaposlenje i uspešnu karijeru. Tipično ženski poslovi gube trku u tržišnoj utakmici, a nove napetosti dovode do dvostruke ugroženosti žena – na poslu i u kući. Poslodavci u Srbiji se znatno češće opredeljuju za muškarce, čak i kada žene potpunije ispunjavaju predviđene uslove.
Na konkursima za zapošljavanje žene su uglavnom odbijane zbog svojih godina ili uz obrazloženje da “muške poslove” žene ne mogu da rade! Nisu retki ni slučajevi da je žena nakon korišćenja porodiljskog odsustva dobila otkaz od poslodavca.
Rezultati poslednje Ankete o radnoj snazi Republičkog statističkog zavoda govore da je stopa zaposlenosti muškaraca 54%, a žena 39,1%.
Nema pravila kada je reč o diskriminaciji žena. Njoj su, potvrđuju istraživanja najviše izložene Romkinje, žene sa invaliditetom, lezbejke, žene drugih nacionalnosti, žene u reproduktivnom dobu, žene sa maloletnom decom, starije žene, mlade žene… Diskrimninacija najviše pogađa seoske žene koje na svom domaćinstvu, pored klasičnih obaveza domaćice obavljaju i nateže fizičke poslove. Za njih je plata samo misaona imenica, kao i poštovanje najužih članova porodice!
U ništa lošijoj situaciji nisu ni žene koje su u poslednjoj dekadi svoje karijere ostale bez sigurnosti i zaposlenja. Pri tom nisu uspele da ostvare ni pravo na penzijsko osiguranje. Reč je o ženama koje su otkaze dobijale kroz “knjigu pošte”, često bez otpremnina i nezakonito. Mnoge od njih imaju odraslu decu, samohrane su majke ili žive sa supružnicima koji ne rade… Iako je više od 50 posto njih fakultetski obrazovano, u nelojalnoj tržišnoj konkurenciji gde mlade žene starosti do 30 godina imaju prednost, one gube bitku za zaposlenje! Prema podacima Nacionalne službe za zapošljavanje u Srbiji su prošle godine trećinu ukupnog broja nezaposlenih žena činile žene preko 45 godina starosti injihov optimizam, da se zasnuje egzistencija, opada kako se povećava broj godina čekanja – na tržištu rada.
POSLEDICE KRAHA PRIJEPOLJSKE PRIVREDE
Gde je nestala armija žena koje su, nakon zatvaranja najvećih prijepoljskih kolektiva, ostale bez zaposlenja? Čime se danas bave radnice tekstilne struke koje nisu uspele da zadovolje visoke standarde savremene proizvodnje, a samim tim ni zahteve poslodavaca? One su nakon “vlasničke transformacije” bile i najbrojnije na tržištu rada. Šta je sa modelarima i šivačima obuće koje je zapošljavala fabrika obuće “Limka”?
Nesporno je da je privatizacija preduzeća štetu nanela kako ženama, tako i muškarcima. Društvu uopšte koje i danas trpi posledice!
Procenat uspešnosti privatizacije prijepoljskih preduzeća meri se ispod devet odsto. Pre procesa svojinske transformacije u Prijepolju je bilo zaposleno 11.000 ljudi ili svaki njegov četvrti stanovnik. Danas radi nešto više od 5000 ljudi. Najveći broj nezaposlenih evidentiran je 2006. godine kada je iznosio skoro 8000. Tokom nešto više od 10 godina došlo je do određenog pomaka, ali je u medjuvremenu zbog ekonomske situacije i nemogućnosti ostvarivanja elementarne egzistencije, veliki broj ljudi napustio Prijepolje.
Između dva popisa opština je izgubila 4475 stanovnika, a prema podacima Republikog zavoda za statitistiku Prijepolje je od poslednjeg popisa siromašnije za još oko 1600 stanovnika.
Iako se sa nivoa države i lokalne samouprave preduzimaju odgovarajuće mere kako bi se smanjio veliki broj nezaposlenih, ovo je i dalje jedan od najvećih problema u zajednici koja, po svim parametrima, pripada četvrtoj grupi devastiranih opština.
Kakav je trenutni odnos “snaga” na tržištu rada i kakve su rezultate donele mere aktivne politike zapošljavanja?
Prema podacima NSZ Filijale Prijepolje u opštini je, zaključno sa 30. junom ove godine, registrovano 4.276 nezaposlenih lica, što je u odnosu na isti period prethodne godine manje za 13,7 %.
Ana Pejović, direktorka Nacionalne službe za zapošljavanje Filijale u Prijepolju tvrdi da su na to uticali različiti faktori: povećanje zaposlenosti, sezonski poslovi, migracije, suzbijanje rada na crno i realizacija aktivnih mera politike zapošljavanja koje sprovodi NSZ.
Na evidenciji nezaposlenih su žene svih obrazovnih profila, od nekvalifikovanih do visokoobrazovanih.
“ Najviše je nezaposlenih žena sa srednjom stručnom spremom, što prati i kvalifikacionu strukturu nezaposlenosti u opštini Prijepolje. Najveći procenat nezaposlenih žena u odnosu na ukupan broj nezaposlenih prema stepenu stručne spreme je u višem i visokom obrazovanju 56%, među nekvalifikovanim oko 50% i 46,82%” sa srednjom stručnom spremom, kaže Pejović.
Od ukupnog broja registrovanih nezaposlenih lica, žene u prijepoljskoj opštini zastupljene su sa 48,62%. Procenat je isti i u opštini Sjenica, dok u opštinama Priboj i Nova Varoš žene u učestvuju sa 51% u ukupnom broju nezaposlenih lica.
U ukupnom broju nezaposlenih, 45,54% čine žene do 30 godina starosti, od 30 do 40 godina 52,46%, od 40 do 50 godina 52,36%, a preko 50 godina 44,63%, podaci su Nacionalne službe za zapošljavanje. Oni takođe govore da je, u odnosu na protekle dve godine, u ukupnom broju nezaposlenih lica smanjen broj žena koje čekaju zaposlenje.
“Strateškim dokumentima za zapošljavanje Republike Srbije identifikovano je da su žene kategorija teže zapošljivih lica. Iz tih razloga je ženama data prednost na tržištu rada, odnosno prioritet prilikom uključivanja u mere aktivne politike zapošljavanja. Prednost naročito dolazi do izražaja kod subvencije samozapošljavanja, gde se samo po ovom kriterijumu dobijaju dodatni bodovi”, objašnjava Ana Pejović i dodaje:
“Problem nezaposlenosti nemoguće je rešavati bez međuinstitucionalne saradnje. Poslednjih godina i lokalna politika zaposljavanja dobija na značaju, jer daje mogućnosti da se na lokalnom nivou analizira nezaposlenost, trendovi i potrebe tržišta rada i da se shodno tome predvide i odgovarajuće mere. Mere koje sprovodi NSZ doprinose smanjenju nezaposlenosti, povećavanju mogućnosti za zapošljavanje kroz sticanje praktičnih znanja, obuku, osposobljavnje za rad u struci, očuvanje radnih sposobnosti, radnom angažovanju i zapošljavanju. Samo u prošloj godini merama APZ u opštini Prijepolje se zaposlilo, odnosno na drugi način radon je angažovano 301 lice.”
Najpopularnije mere zapošljavanja su stručna praksa, javni radovi i samozapošljavanje.
Subvenciju samozapošljavanja u opštini Prijepolje samo do juna 2018. godini dobilo je 20 nezaposlenih lica od čega čak 11 žena. Poređenja radi, istu subvenciju u 2016. godini ostvarilo je 9 žena.
Da li dolazi drugačije i nešto bolje vreme za – žene? One koje čekaju penziju ili prvo zaposlenje… supruge, majke, domaćice? Žene koje dok čekaju…rade! Najveći broj njih na njivi i u sferi sive ekonomije!
Ovo je svet muškaraca, pevao je pre pola veka Džejms Braun. Deceniju posle njega, Tina Tarner je opisala kako je ženama teško živeti u “muškom svetu”. Sa odrednicom “muški svet” složio bi se retko koji pripadnik jačeg pola, pogotovo ako živi u Prijepolju. Još manje bi pristao na ocenu da je ženama danas – teško!
Projekat “Žene na čekanju” će nizom tekstova i kroz razgovore sa ženama na “čekanju” pokušati da osvetli jedan skriveni kutak njihovog bića… Onaj koji se krije ispod problema koji se godinama gomilaju i usložnjavaju…zbog teške ekonomske situacije, nezaposlenosti…velike i odgovorne uloge žene u porodici i društvu. Žene koja nema izbora niti joj vreme daje priliku da bira! Koliko breme zapravo nose žene koje – čekaju i one koje su izgubile nadu?
J.B.
